આજે મા જીવન મરણની વચ્ચે ઝોલા ખાઈ રહી હતી.

મા વર્ષો પૂર્વે પરણીને પરદેશ આવી હતી. કેનેડામાં પતિ સાથે નવજીવનનના પગલાં પાડ્યા. બન્નેએ ખૂબ મહેનત મજૂરી કરીને ગૃહસંસાર શરૂ કર્યો. ધીરે ધીરે કાટકસર કરી થોડી બચત કરી. પારંપરિક જીવન આગળ વધાર્યું. વિનયનો જન્મ થયો અને હર્યુંભર્યું ઘર સ્વર્ગ સમું લાગવા લાગ્યું. વિનયના પિતા ખાસ ભણ્યાં નહોતા. મેટ્રિક પાસ કરીને મામાની મદદથી કેનેડા આવીને સ્થાયી થયા હતાં એટલે દિકરાને ખૂબ ભણાવવાનાં સ્વપ્ના જોતા હતાં વિનયને માટે જાતજાતની બુક્સ અને ગેમ્સ લઈ આવતા. પોતાને આવડે એવું વાંચી સંભળાવતા બધા સાથે રમતા, સાથે બહાર ફરવા જતા અને આનંદ કરતા. નાનકડો ઘરસંસાર આગળ વધતો ગયો.

પાંચ વર્ષ બાદ વર્ષા આવી. વર્ષા બીજા બધા બાળકોની સરખામણીમાં થોડી જુદી વર્તાતી હતી. એના મોંમાંથી થોડી વધારે પડતી લાળ પડતી, અપરિચિત ચહેરાઓ જોઈને તુરત રડવા માંડતી. એક દોઢ વર્ષમાં તો બાળક ચાલતા શીખી જાય પણ એ ઘૂંટણિયાં જ ભરતી હતી. ડૉક્ટરો અને સ્પેશલિસ્ટોને બતાવ્યું. થોડા ટેસ્ટ કર્યાં અને છેવટે ડાયગ્નોઝ થયું કે વર્ષા “Autistic child” છે. આપણી વર્ષા મંદ બુધ્ધિનું બાળક છે ને, કાંઈ વાંધો નહીં, થોડું મોડું શીખશે માતા પિતાએ સ્વિકારી લીધું. પણ થોડા સમયમાં જાતજાતના ટેસ્ટ બાદ જાણવા મળ્યું કે વર્ષા એક જાતના Degenerative Central Nervous System (CNS) disorder થી પીડાય રહી છે. ટૂંકમાં એ અપંગ છે અને સમય જતા એની પરિસ્થિતિ વધારેને વધારે બગડતી જશે. વિનયના માતા પિતાના માથે મોટી આફત આવી પડી. પોતાના જિગરના ટૂકડાને આવી પીડા! આ તે કેવી સજા! અને એ પણ આવી નાની બાળકીને! શું ભગવાન છે? અને હોય તો શું એ એના જ ભૂલકાઓને આવી સજા આપી શકે? બન્ને નાસીપાસ થઈ ગયા પણ હિંમત ન હાર્યાં. બન્ને ફૅક્ટરીની શિફ્ટ બદલીને વારાફરતી વર્ષાની ચોવીસ કલાક કાળજી રાખવા લાગ્યાં.

જીવન ધીમે ધીમે રાબેતા મુજબ પસાર થવા લાગ્યું. જિંદગીની ગાડી હવે ફરી પાટા ઉપર આવવા લાગી. વિનય નાનો હતો, સંવેદનશીલ હતો એટલે એના કોમળ મન ઉપર મા બાપને પડતી મુશ્કેલીઓની છાપ અંકાતી ગઈ. નાની ઉમ્મરે સમજદારી પણ આવતી ગઈ. નાની બહેન વર્ષાની સરસંભાળમાં એ પણ ઘણું ધ્યાન આપતો પણ વિધાતાએ કાંઈ જુદુ જ વિચાર્યું હતું. માણસજાતને એરણ પર ચઢાવવામાં કદાચ એને વધારે આનંદ આવતો હશે! અચાનક કાર ઍક્સિડન્ટમાં વિનયના પિતાનું અવસાન થઈ ગયું. એક સોળ વરસના તરવરાટીયા, મૂછ ફૂટડા જુવાને ખૂબ ઢીંચીને ગાડી હંકારી અને એક ક્ષણમાં…! એક જિંદગી નહીં પણ ત્રણ જીવન બરબાદ કરી નાખ્યાં. ખાનાખરાબીની પણ એક હદ હોય…! વિનય અને એની માના માથે આભ ટૂટી પડ્યું. શું કરીશું હવે? ક્યાં જઈશું? મઝધારે અટવાયેલી નૌકાને પાર કેમ ઉતારીશું?

મા માટે હવે આકરા ચડાણ ચઢવાના હતાં. વિનય અને વર્ષા બન્નેને સાચવવાના હતાં, મોટા કરવાના હતાં. વર્ષાને એકલી રાખી શકાય નહીં એટલે મા એ ફૅક્ટરીની જોબ છોડી. કૉલેજમાં ભણતા દેશી વિદ્યાર્થીઓને ઘરમાં ભાડે રાખી, તેમને જમાડવાનું ચાલુ કર્યું. આ રીતે વર્ષાની પણ સંભાળ રાખી શકાય અને વિનયને પણ ભણાવી શકાય. સમય વહેતો ગયો વિનય ભણતા ભણતા મોટો થતો ગયો અને વર્ષાની હાલત ધીમે ધીમે વણસતી ગઈ. કાયા કૃશ થતી ગઈ પણ મા જતનથી વર્ષાને સંભાળતી રહી.

વિનય બહુ જ તેજસ્વી વિદ્યાર્થી, હંમેશા અવ્વલ નંબરે આવે. કૉલેજમાં પ્રોફેસરો એના વખાણ કરતા થાકે નહીં. મિત્રોમાં પણ એ ખૂબ માનીતો. વિનયનું અસાધારણ વ્યક્તિત્વ સૌને આકર્ષતું. કૉલેજના પહેલા વર્ષથી લીન્ડા એની સાથે. વિનય દૂર રહેવાનો ખૂબ પ્રયત્ન કરે પણ જેમ સમય વિતતો ગયો તેમ લીન્ડા એની નજીક આવતી ગઈ અને એને ચાહવા માંડી. વિનયને એની જવાબદારીનું ભાન હતું એટલે એ હંમેશા પોતાના મનને મારતો રહ્યો અને લીન્ડાને સમજાવતો રહ્યો. લીન્ડા વિનયની મા અને બહેનને મળી ચૂકી હતી. બીજા મીત્રોની જેમ વિનયના ઘરે લીન્ડાની આવનજાવન પણ હંમેશા રહેતી. વિનયની માના જીવન સંઘર્ષના એકેએક પાસાઓથી એ વાકેફ હતી. વિનય પાસેથી મા વિષે એ જેટલું વધારે જાણતી ગ​ઈ, તેમ તેમ બન્ને માટે એના મનમાં માન વધતું ગયું.

વિનય એન્જિનિઅર થઈ ગયો. મોટા પગારની નોકરી મળી. મા પાસે વિદ્યાર્થીઓને ભાડે રાખી જમાડવાનું કામ છોડાવ્યું. મા હવે વર્ષાની સંભાળમાં વધારે સમય કાઢી શકતી. વર્ષા પણ ખુશખુશાલ હતી. લીન્ડા હવે વિનયને લગ્ન માટે વિનંતિ કરતી પણ વિનય માનતો ન હતો. વિનય લીન્ડાને કહેતો કે મારો આ જન્મ મારી મા અને બહેનને નામે છે. હું તારા માટે કાંઈ કરી શકુ એમ નથી. લીન્ડા ત્યારે કહેતી પણ તું મને ચાહે છે ને, મારા માટે એટલું બસ છે. હું એ જ ઘરમાં તારી મા અને બહેન જોડે રહીશ. આપણે બન્ને એમની સંભાળ રાખીશું. વાઇટ ફેમિલીમાં જન્મેલી લીન્ડા સાવ અલગ પ્રકારની છોકરી હતી. કોઈ જુદી જ માટીની બનેલી હતી. એ ખરેખર વિનયને જ નહીં, પણ એના ફૅમિલીને પણ ચાહતી હતી જે માનવું અશક્ય લાગતું હતું. લીન્ડાએ વિનયને મનાવવાના બહુ પ્રયત્નો કર્યા પણ વ્યર્થ. અંતે એક દિવસ લીન્ડાએ અલ્ટિમેટમ આપી દીધું કે હું કાલે મા પાસે એમની અનુમતિ માટે આવવાની છું. વિનય શું બોલે? બીજે દિવસે લીન્ડાએ માને બધી વાત કરી. મા એ કહ્યું મને તમારા સંબંધની ખબર છે. મેં આ અગાઉ ઘણી વાર વિનયને કહ્યું કે તમે બન્ને એક થઈ જાઓ પણ એ માનતો નથી. હવે આપણે બન્ને સાથે થઈને એને મનાવીશું અને એ દિવસ પણ આવ્યો.

લગ્ન બાદ મા એ જ બન્નેને જુદા રહેવાનો આગ્રહ સાથે હુકમ કર્યો. બન્ને માનતા ન હતા, પણ મા એ બન્નેને સમજાવ્યા કે થોડા સમય બાદ તેઓ સાથે રહેવા આવશે. માના ઘરની નજીક જ બન્નેએ ઘર લીધું. બન્ને દરરોજ સવાર સાંજ મા અને બહેનને મળવા જાય. ઘરની બધી જ જવાબદારી બન્ને એ ઊઠાવી લીધી હતી એટલે મા માટે વર્ષાની સરસંભાળ સિવાય કાંઈ કામ ન હતું. વર્ષો બાદ સુખના ઝરણ ફૂટ્યાં હતાં. દિવસો આનંદમાં પસાર થતાં હતાં. અને ત્યાંજ સુખદા લીન્ડાએ એક દિવસ માના ખોળામાં ગોરું ગોરું રમકડું મૂકી દીધું. સુખનું ઝરણ નદી બની વહેવા માંડ્યું. નવા રમકડાનું નામ રાખ્યું Jay અને મા બે હાથ જોડીને જયને જે જે કરતા શિખવવા લાગી. મા કરતા પણ વર્ષાને જય જોડે રમવાની મજા આવતી હતી. પોતાની સાથે રમનાર એક સાથી મળ્યો હતો. જય સૌના લાડ પ્યારમાં ધીમે ધીમે મોટો થતો ચાલ્યો. અને જોતજોતામાં તો પાંચ વર્ષનો થઈ ગયો. વિનયે જયને એની પાંચમી બર્થ ડે ની ગિફ્ટમાં “ઍપલ ટૅબલેટ” આપી. ટૅબલેટ ચોવીસ કલાક જયની સાથે જ હોય. ક્યાં એ વિડિયો ગેમ રમતો હોય, ક્યાં દાદી ફોઈ લુક હીયર, એમ કહીને એમના ફોટા પાડતો હોય અથવા તો વિડિયો ઉતારતો હોય.

એક દિવસની વાત છે. જય એની કિન્ડરગાર્ટન સ્કૂલમાં, વિનય અને લીન્ડા એમના જોબ ઉપર, ઘરમાં ફ્ક્ત મા અને વર્ષા. બાથરૂમમાંથી બહાર આવતા એકાએક મા નો પગ લપસ્યો. મા એ બૅલન્સ ગુમાવ્યુ અને દિવાલમાં જોરથી માથું ભટકાયું. માથાની અંદર ગંભીર ઈજા થઈ અને મા બેભાન થઈને ઢળી પડી. વર્ષા પથારીવશ, ઊઠી ના શકે એટલે રડતા રડતા જોરથી બૂમાબૂમ કરતી રહી પણ સાંભળનાર કોઈ નહી. ત્રણ કલાક બાદ સાંજે વિનય ઘરે આવ્યો ત્યારે ખબર પડી. તુરત ઍમ્બ્યુલન્સ બોલાવી માને હૉસ્પિટલ લઈ આવ્યા.

વિનય હૉસ્પિટલમાં માના બેડની પાસે ઊભો હતો. મા જીવન મરણની વચ્ચે લટકતી હતી. માની શ્વસનક્રિયા મેડિકલ વેન્ટિલેટરને આધારે ચાલી રહી હતી. બ્રેન હેમરેજ થતાં મા કૉમામાં ચાલી ગઈ હતી ડૉક્ટરોએ આશા છોડી દીધી હતી. ત્યાગ અને કરુણામૂર્તિનો અર્ધમૃત દેહ બેડ ઉપર પડ્યો હતો. વિનય વિચારતો હતો. માના જીવનમાં દુખ દર્દ પડછાયાની જેમ હંમેશા વળગેલા રહ્યાં છે. કેટલું સહન કર્યું છે એણે! આ તે કેવું દુર્ભાગ્ય! નિપીડિત માની કાયાને એ વધુ જોઈ ના શક્યો. રૂમની બહાર જઈને ખૂણામાં મોં છુપાવી એ આંસુ સારતો રહ્યો. લીન્ડા ઊભી થઈને બહાર આવી વિનયની પીઠ પર માથું મૂકીને મૂક આશ્વાસન આપતી રહી.

માને હૉસ્પિટલમાં લઈ આવ્યા તે દિવસથી વર્ષાને પોતાના ઘરે લાવી એની દેખરેખની જવાબદારી લીન્ડાએ ઉઠાવી લીધી હતી. જ્યારે વિનય અને લીન્ડાને એક સાથે હૉસ્પિટલ આવવું હોય ત્યારે કોઈ એક મિત્રને પોતાના ઘરે બોલાવી વર્ષા અને જયને જોવાની જવાબદારી સોંપીને આવતા. આજે છ દિવસથી માનો નિશ્ચેતન દેહ બેડ ઉપર પડેલો હતો. અને આ છ દિવસમાં ફ્ક્ત બે વાર મા એ પલક ઝબકાવી હતી. માની પરિસ્થિતિમાં સહેજ પણ ફેર પડતો ન હતો. મશીનો ઉપર મા શ્વસતી હતી. મા પીડાઈ રહી હતી અને સૌ લાચાર હતાં હવે તો ભગવાન ઉપાડી લે તો સારુ. બીજા ચાર દિવસ પસાર થયા પણ માની હાલતમાં કાંઈ સુધારો નથી. મા નો જીવ પણ જતો નથી. કદાચ એના પૌત્ર જય ને જોવાની ઇચ્છા બાકી રહી ગઈ હોય એમ વિચારી વિનય જયને લઈ આવ્યો. જય માનો હાથ વારંવાર હલાવીને બોલતો રહ્યો: “દાદી વેક અપ, વેક અપ” પણ કાંઈ વળ્યુ નહીં. બીજા ચાર દિવસ વિત્યાં. મા નો પ્રાણ નિકળતો ન હતો. સૌ પરાધીન થઈ ઈશ્વરને પ્રાર્થી રહ્યા હતાં

જયને ફરી દાદીને જોવા આવવું હતું એટલે વિનય લઈ આવ્યો. જય માને એની ટૅબલેટ બતાવીને બોલતો હતો: “વેક અપ દાદી, વેક અપ, લુક હીયર, આય હેવ મોર પિક્ચરસ, ફોઈઝ પિક્ચરસ ટુ, આય હેવ વિડિયો ટુ”. માની પલક ઝબકી, ધીરેથી આંખ ખુલી. જય ટૅબલેટમાં વિનય, લીન્ડા અને વર્ષાના ફોટા બતાવવા લાગ્યો. મા રસપૂર્વક ફોટા જોતી રહી. ફોટા પૂરા થતાં જ્યએ વિડિયો શરૂ કર્યો. અને મા એકીટસે વિડિયો જોવા લાગી. વિનયનું ઘર​, ઘરનો એક બેડરૂમ​, બેડરૂમમાં બેડ પર ખિલખિલાટ હસતી વર્ષા, સાથે રમતો જય અને પ્રેમથી ખવડાવતી લીન્ડા. મા મટકું માર્યા વગર જોતી જ રહી… જોતી જ રહી… મા ખુલ્લી આંખે લાંબી સફરે નિકળી ગઈ હતી…!

કથાબીજ-પરિકલ્પન – મનુ ગિજુ
આલેખન – કિશોર પટેલ

મીઠા મધુ ને મીઠા મેહુલા રે લોલ
એથી મીઠી તે મોરી માત રે
જનનીની જોડ સખી નહી જડે રે લોલ.

દામોદર ખુશાલદાસ બોટાદકર