મિત્રો, આજે ૧૩ ઑગસ્ટના રોજ જાણીતા કવિ શ્રી વિનોદ જોશીનો જન્મદિન છે. તેમના જન્મદિનની શુભેચ્છા પાઠવતાં ચાલો, તેમના જીવન, કાર્ય અને સાહિત્યિક પ્રદાનની આછી ઝલક મેળવીએ…. જન્મ ૧૩ ઑગસ્ટ, ૧૯૫૫, ભોરિંગડા, વતન – બોટાદ, જિ. – અમરેલી કુટુંબ પિતા – હરગોવિંદદાસ જોશી, પત્ની – વિમલ; પુત્ર – અનિરુદ્ધ અભ્યાસ ૧૯૭૭ – એમ.એ., ૧૯૮૦ – પી.એચ. ડી. વ્યવસાય ભાવનગર યુનિવર્સિટીમાં પ્રાધ્યાપક અને ગુજરાતી વિભાગના […]

યોગ એટલે જીવન જીવવાની કલા એમ ટૂંકી વ્યાખ્યામાં મઢી શકાય. યોગ એટલે વ્યક્તિગત ચેતનાને વૈશ્વિક ચેતના સાથે જોડવી. યોગ એ આપણા મહર્ષિઓની સૈકાઓ પુરાણી પારંપારિક સાંસ્કૃતિક ખજાનો છે, જે આજે વૈશ્વિક સમાજને ભારત દેશની અમૂલ્ય ભેટ છે. વર્લ્ડ હેલ્થ ઑર્ગેનાઈઝેશને માણસની તંદુરસ્તીની બહોળી વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે કરી છે : હૅલ્થ એટલે સંપૂર્ણ શારીરિક, માનસિક તેમજ આધ્યાત્મિક સુખાકારીની સ્થિતિ […]

જિંદગી અત્યંત ઇન્ટરેસ્ટિંગ ઘટના છે. જિંદગીની કોઈ ચોક્કસ વ્યાખ્યા ન કરી શકાય. દરેક વ્યક્તિની જિંદગી જુદી અને અનોખી હોય છે. બે જિંદગીની સરખામણી ન થઈ શકે. એકસાથે જીવતા બે માણસની જિંદગી પણ જુદી જુદી હોય છે. જિંદગીની મજા જ એ છે. એક ઝાડનાં બે પાન પણ સરખાં હોતાં નથી. એક છોડનાં બે ફૂલ પણ અલગ […]

ગુજરાતી સાહિત્યનો વિશ્વસ્તરે પ્રસાર (અહેવાલ) – ભાષાની ‘વાડ’ ઓળંગી અંગ્રેજીમાં પહોંચ્યું ગુજરાતી સાહિત્ય – ઈલા મહેતા લિખિત ‘વાડ’ના અંગ્રેજી અનુવાદ ‘ફેન્સ’નું  વિમોચન થયું – ઘણી ગુજરાતી કૃતિઓ અનુવાદિત થઈ છતાં વિશ્વસ્તરે હજી ગુજરાતી સાહિત્ય ઉપેક્ષિત   અમદાવાદ: સંખ્યાબંધ ઉત્તમ કૃતિઓ થકી ગુજરાતી સાહિત્યને લીલુછમ્મ રાખવામાં મહત્ત્વનું યોગદાન આપનાર ઈલા આરબ મહેતાની નવલકથા ‘વાડ’ના અંગ્રેજી અનુવાદ ‘ફેન્સ’નું […]

બજરંગી ભાઇજાન- ફિલ્મ રિવ્યુ. by Rajul Kaushik   કાબૂલ એક્સપ્રેસ, ન્યૂયોર્ક, એક થા ટાઇગર નામ સાથે કબિર ખાનનું નામ જે રીતે સંકાળાયેલું છે તે જ રીતે આ તમામ ફિલ્મોની કથામાંભારત-પાકિસ્તાનના નામ પણ આપોઆપ સંકળાઇ જાય છે. કબિર ખાનની ફિલ્મોની કથામાં માં કોમની સાથે દેશની વાત પણ વણાઇજતી જોવા મળી છે. એક થા ટાઇગરમાં પણ ભારતીય અને પાકિસ્તાની જાસૂસ વચ્ચે પ્રેમની વાત કહેતા કબિર ખાને પ્રેમ આડે કોઇસીમાડા નથી આવતા એવો સંદેશ આપવા પ્રયાસ કર્યો છે તેવી જ રીતે ‘ બજરંગી ભાઇજાન’ માં પણ બે દેશ વચ્ચેના વૈમનસ્ય વચ્ચેપણ બે દેશના નેકદિલ ઇન્સાનની વાતને વણી લેવામાં આવી છે. માનવ માનવી  બનીને રહે તો એ ભારતીય છે કે પાકિસ્તાની એ બેવચ્ચેનો ભેદ ભુલાઇ જાય છે. ‘બજરંગી ભાઇજાન’ ની કથામાં કોઇપણ જાતનું નાવિન્ય ન હોવા છતાં એની માનવીય સંવેદના પ્રેકક્ષોનેસ્પર્શી જાય છે અને જકડી રાખે છે.   પાકિસ્તાનની નાનકડી માસૂમ  શાહિદા( હર્ષાલી મલ્હોત્રા) જન્મથી જ મુંગી છે. જો તે તેને દિલ્હીની બાબા નિજામુદ્દિન ઓલિયાનીદરગાહ પર સજદા માટે લઈ આવે તો તે બોલતી થઈ જાય તેવી શક્યતા જાણીને તેની માતા તેને દિલ્હી લઈ આવે છે. પિતાપાકિસ્તાની આર્મીમાં હોવાથી વિઝા નથી મળતા અને પરિણામે તેની માતા જ તેને સમજૌતા એક્સપ્રેસમાં લઈને આવે છે.  દરગાહ પરમાથુ ટેકવીને પાછા ફરતા શાહિદા તેની માતાથી વિખુટી પડી જાય છે અને કુરુક્ષેત્રમાં પવન (સલમાન ખાન) જે બજરંગબલીહનુમાનનો ભક્ત છે તેને મળે છે. મુંગી છોકરી ક્યાંથી આવી છે અને ક્યાં પહોંચાડવાની છે એની મથામણમાં સર્જાતી વિટંબણા અનેમુશ્કેલીઓમાંથી માર્ગ કાઢતા પવન તેને પાકિસ્તાન સુધી પહોંચાડવા સુધી નેક પ્રયાસ આદરે છે અને તેમાં તેને સાથ મળે છે એક લોકલચેનલના પત્રકાર ચાંદ નવાઝ ( નવાઝુદ્દિન સિદ્દીકી)નો.    સરળ દેખાતી કથામાં સૌથી સંવેદનશીલ વાત એ છે કે એક ઇન્સાન જો નાત-જાતના ભેદભાવ ભુલી જઈ શકે તો એ સાચા અર્થમાંમાનવ સાબિત થઈ શકે.  શાહિદાને તેના માતા-પિતા સુધી પહોંચાડવામાં ભારતીય પવનને પાકિસ્તાની ચાંદનો જે સાથ મળે છે તે ઘટનાજ સહ્રદયી પ્રેક્ષકોને સ્પર્શી જાય તેવી છે. શાહિદા બોલી શકતી નથી માટે તેની ઓળખ પામવી અઘરી છે પરંતુ. કબિર ખાને એકપછી એક એવા સંજોગો ઉભા કર્યા છે જેનાથી પવનને શાહિદા વિશે કોઇક કડી મળતી રહે છે. અને આ કડી પકડીને પવન સઈદાનેએની માતા પાસે પાકિસ્તાન સુધી પહોંચાડવાની તનતોડ- મનતોડ જહેમત આદરે છે.  આ પ્રયાસ અને પ્રવાસમાં એવા કેટલાય અનુભવએવા થાય છે જે પવન જ નહીં પ્રેક્ષકોના દિલને પણ ઝંઝોડી મુકે છે.    ક્યાંક શાહિદાને એની માતા સુધી પહોંચાડવામાં પાકિસ્તાની આર્મી ઓફિસરથી માંડીને બસ ડ્રાઇવર ,મૌલવી પણ સામેલ છે તોશાહિદાને માતા સુધી પહોંચાડવાની લાલચનું ગાજર પવન સામે લટકાવીને શાહિદાને વેચી નાખવા જેવું અધમ કામ કરનાર હિંદુસ્તાનીપણ છે. સતત વહેતી કથામાં એક પછી એક એવા પાત્રો ઉમેરાતા જાય છે જે આ કથાને વધુને વધુ હ્રદયસ્પર્શી બનાવતા જાય છેઅને નાનકડા અમસ્તા રોલમાં પણ તેમની છાપ છોડતા જાય છે.    ફિલ્મમાં કેબ્રે ડાન્સરને વસ્ત્રો ઉતારવા ફરજીયાત છે એવી સામાન્ય માન્યતામાં બીજી એક માન્યતા પણ છેલ્લા કેટલાક સમયથીપ્રચલિત છે ‘સલમાન છે એટલે શર્ટ તો ઉતારશે જ’. પરંતુ  આશ્ચર્યની વાત છે સલમાને  કે કબિર ખાને તેની આ ઇમેજ જાળવીરાખવા નાનકડો સરખો પ્રયાસ પણ નથી કર્યો. સલમાનમાં અહીં સરળ, સાલસ અને નેક ઇન્સાનની છબી  છતી થાય છે. પરંતુ સરળ, સાલસ દેખાતા ઇન્સાનમાં પણ એક બજરંગી વૃત્તિ રહેલી છે જે જરૂર પડે જોરાવર પણ બની શકે છે .નાનકડી શાહિદાની વ્યથાપવનની વ્યથા બની જાય ત્યારે તેનામાં છલકાતી સંવેદનાને સલમાને પ્રેક્ષકોના મન સુધી પહોંચે તે રીતે વ્યકત કરી છે અને એશાહિદાની સહાય માટે સ્વીકાર્ય લાગે તેવી રીતે એની શક્તિનો પણ પરચો દેખાડે છે તે પણ સહજ લાગે છે.  જે રીતે પવનનું ચિત્રણઆંકવામાં આવ્યું છે એ રીતે જોતા તો એ આ દુનિયાનો માણસ હોવાની જે શંકા જાગે. ચારેબાજુ માત્ર સ્વાર્થથી ભરેલી દુનિયામાં આવાપરમાર્થી પણ હોઇ શકે? કદાચ પવનના પાત્ર થકી આપણને એટલું સમજાવવામાં દિગ્દર્શક સફળ રહ્યા છે કે જો મનમાં રામ હોય તોરાવણને પણ ઝુકવું પડે છે. અજબ જેવી વાત લાગે છે ને?     નવાઝુદ્દિન સિદ્દીકીએ તેના અનેક પાત્રોને રુપેરી પરદા પર જીવંત કર્યા છે.’બજરંગી ભાઇજાન’નો પત્રકાર આજના કમર્શિયલ પત્રકારોજેવો નથી. તેનામાં કોઇપણ બાબતને લઈને ચેનલમાં ન્યૂઝને બઢાવી ચઢાવીને જુવાળ ઉભો કરવાના બદલે દિલમાં માનવતાનોજુવાળ ઉભો કરવાની વૃત્તિથી આપણા મનમાં પણ ઊંડે ઊંડે એવી અપેક્ષા જાગે છે કે માનવતા હજુ મરી પરવારી નથી. નવાઝુદ્દિનનોઅભિનય ખરેખર સરસ છે. ચાંદ( નવાઝુદ્દિન) ‘વિર-ઝારા’ ના રાની મુખર્જીના સહ્રદયી પાત્રની યાદ અપાવે છે.    ફિલ્મનું સૌથી મહત્વનું પાત્ર શાહિદા એટલેકે હર્ષાલી મલ્હોત્રા જેની આસપાસ આ ફિલ્મ ગુંથાયેલી છે તેવી હર્ષાલી તેની માસૂમિયતથીપ્રેક્ષકોની સહાનુભૂતિ જીતી લે છે. મુંગી છોકરીના ચહેરાના હાવભાવ, એની કથા અને વ્યથાને હર્ષાલીએ અત્યંત હ્રદયસ્પર્શી રીતે રજૂકરી છે. તેના ચહેરા પરનું ભોળપણ અને તેની અશબ્દ અભિવ્યક્તિ ફિલ્મનું સૌથી સબળ પાસુ છે. માતાથી વિખુટી પડી ગયેલીબાળકીની મુંગી વ્યથાને આ બાળકીએ એટલી તો બોલકી રીતે રજૂ કરી છે કે ભાગ્યેજ કોઇ એની સાથે જોડયા વગર રહી શકે. નાનાબાળકને જમાડતી માતાને જોઇને એના આંખમાં ઉમટેલા આંસુથી પ્રેક્ષકનું મન ભીનુ થયા વગર ભાગ્યેજ રહી શકે. એનો આનંદ, એનીહતાશા, પવન પરનું તેનું આવલંબન એટલી નજાકતથી છલકાયા કરે છે કે સલમાન જેવા નિવડેલા અભિનેતા અને નવાઝુદ્દિન સિદ્દીકીજેવા અદાકાર વચ્ચે પણ પ્રેક્ષકની નજર એક ક્ષણ પણ હર્ષાલીથી દૂર ખસતી નથી.   કરિના કપૂર એક એવી અભિનેત્રી છે જેણે આજ સુધી અનેક પાત્રોમાં તેના અભિનયના અજવાળા પાથર્યા છે પરંતુ ‘ બજરંગીભાઇજાન’ ફિલ્મમાં બજરંગી, શાહિદા અને ચાંદ પછી તેનો ઉલ્લેખ  કરવા પાછળનું કારણ એ છે કે જાણે તેનું પાત્ર ખપ પુરતુદર્શાવવામાં આવ્યું હોય તેવું બની રહ્યું છે. અહીં કરિના માટે ઝાઝો અવકાશ રહ્યો નથી તેમ છતાં કરિનાએ રસિકાના પાત્રનીસંવેદનશીલતા અને અજાણ બાળકી માટેની અનુકંપા સહજતાથી રજૂ કરી છે.   પવનને મદદ કરતા મૌલવી ( ઓમ પુરી),  શરત સક્સેના, રાજેશ પુરી, પવનના પિતા બનતા અતુલ શ્રિવાસ્તવ પણ તેમની ભૂમિકાનીછાપ મુકતા જાય છે. શાહિદાની માતા એટલે કે  મહેર વિજે પણ પોતાની ભૂમિકાને ખુબ સુંદર ન્યાય આપ્યો છે.   કબિર ખાને સરળ દેખાતી કથાને માનવતાનો સ્પર્શ આપીને ફિલ્મને ખાસ બનાવી છે.  ધીમી ગતિના લાગતા પૂર્વાર્ધ અને ફ્લેશ બેકનાલીધે કથાનું વહેણ મધ્યમ ગતિએ આગળ વધતું હોય તેમ લાગે પરંતુ કબિર ખાને પાત્રો પરની તેમની પકડ અને દ્રશ્યોની સચોટમાવજતથી ફિલ્મને જરાય નબળી પડવા દીધી નથી. કબિર ખાને ભારત-પાકિસ્તાનના નાજૂક સંબંધોને નકારાત્મક ચિતરવાના બદલેઅથવા બંને દેશો વચ્ચેના વૈમનસ્યને બાજુ પર રાખીને એક અલગ અભિગમ અપનાવ્યો છે. ઘણા સમયથી લોહિયાળ લેખાતીકાશ્મીરની ધરતીના સુંદર લોકેશનનો અહીં ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે.     ફિલ્મના ગીતો અને કવ્વાલીનું ફિલ્માંકન સરસ થયું છે. અદનાન સામીની કવ્વાલી અને અદનાન સામીની હાજરી સાનંદ આશ્ચર્યજનકરહી.   સલમાનના ચાહકોને તો આ ફિલ્મ ગમવાની જ છે પરંતુ સલમાનની એક અભિનેતા તરીકે પણ ગણના કરવા માંગતા ન હોય તેવા પ્રેક્ષકોને પણ ફોર-અ- […]

(‘સંબંધોનું આકાશ’ પુસ્તકમાંથી સાભાર) નાનાં હોય ત્યારે બધાંય થોડાંઝાઝાં તોફાની તો હોય જ… પણ હું જરાક ઝાઝી વાંગડ હતી. ચોરના માથાની જેમ રખડ્યે રાખતી. ઘરમાં ટાંટિયો સપરમા દા’ડે જ ટકતો. થોડું-ઘણું (એટલે થોડુંક જ) કામ કરી નિશાળે જવાનું, છાણાં-બળતણ ભેળાં કરવાં ને બાકી રખડ્યે રાખવાનું. વાંચતાં-લખતાં કેમની શીખી ઈ તો ઉપરવાળો જાણે… કોઈ દા’ડો લેસન […]

જો ઔરોંકો વ્રત કરાને કે કાબિલ હોતે હૈં, વો ખુદ કભી વ્રત નહીં કરતે ઠાકુર! જીહા, હું એટલી માથાભારે શખ્સ છું કે, મારી સાથે શિંગડાં ભેરવવાની ભૂલ કરે એનાં ભૂખ-ઊંઘ હરામ કરી નાખું છું અને ભગવાનનું નામ લેતા કરી દઉં છું. (કે મારું નામ ‘ન-લેતાં’ કરી દઉં છું) વ્રતમાં આ ત્રણ વાનાં જ હોય છે […]

આ ધરતી પર અવતરેલી પ્રત્યેક વ્યક્તિનું જીવન વિશિષ્ટ હોય છે. કષ્ટો અને અનુભવોથી ભરપૂર હોય છે. સાદું, સીધું, સરળ નથી હોતું. જીવનનાં થોડાં વર્ષો તો સંઘર્ષમય હોય છે જ. જીવનના કંટકમય માર્ગમાંથી રસ્તો શોધવો એ શિક્ષણનું પરિણામ છે. દુ:ખદ એ છે કે અત્યારના જનજીવનમાં શિક્ષણ ડિગ્રી, કારકિર્દી અને કમાણી સાથે સઘન રીતે જોડાયેલું છે, જીવન […]

એક વખત હું મારા લૅપટૉપ પર ચેટિંગ કરતો હતો. ત્યાં મને ઈશ્વરનો ઓનલાઈન ભેટો થઈ ગયો. ઈશ્વર : ‘શું તું મારી સાથે ચેટિંગ કરવા માંગે છે ?’ હું : ‘ના, મેં તમને બોલાવ્યા નથી. તમે કોણ છો ?’ ઈશ્વર : ‘વત્સ ! હું આ સમસ્ત બ્રહ્માંડનો અને આ સૃષ્ટિનો સર્જક છું….ઈશ્વર છું.’ હું : ‘હું કેવી રીતે માનું કે […]

  તારી મૈત્રીમાં કઈ સાર લાગે છે, કોઈ પોતાનું હોય એવો અણસાર લાગે છે, જિંદગીની કડવાશમાં થઈ એક મિત્રતા મધુર, બાકી તો આવી મિત્રતા થવામાં પણ વાર લાગે છે.  દુનિયાનો દરેક સંબંધ આપણા જન્મ સાથે જોડાયેલો હોય છે, જેને બદલી શકવો અસંભવ છે. જન્મ લેતાની સાથે જ મળતા સંબંધો ઇચ્છો કે ન ઇચ્છો હંમેશાં જોડાયેલા […]

ગુરુપૂર્ણિમા   ગુરુ ગોવિંદ દોઉ ખડે કાકે લાગૂ પાય, બલિહારી ગુરુ આપને ગોવિંદ દિયો બતાય.  ગુરુપૂર્ણિમા ઉજવવા પાછળ બે મુખ્ય કારણ હોય છે. એક જેમના જીવનમાં ગુરુ નથી, તેમના માટે ગુરુનાં ચરણ સ્વીકારવા માટે અને જે ગુરુના ચરણમાં છે તેમના માટે પોતાનું સર્વસ્વ સર્મિપત કરવા માટે. ગુરુ, પિતા, માતા, લેખ, શિક્ષક. કોઈપણ હોઈ શકે.  'ગુ' […]

માર્ચ, 2000માં મારો પુત્ર અમિત ટૉરન્ટો (કૅનૅડા) ગયો ત્યારે પશ્ચિમના દેશમાં જવાની તેની ખ્વાઈશ ફળીભૂત થઈ. આ અગાઉ તે 1997માં કિસુમુ (કેન્યા, પૂર્વ આફ્રિકા) સર્વિસ માટે ગયો હતો, અને તે બે વર્ષ ત્યાં રહ્યો પણ હતો. ટૉરન્ટો ગયા બાદ, દોઢેક વર્ષ પછી અમને ત્યાં બોલાવવાનો તેનો આગ્રહ હતો અને જુલાઈ 2002માં સુશીલા તથા હું ત્યાં […]