જેનો પતિ મરી ગયો હોય તેવી સ્ત્રીનું પુનર્લગ્ન

વિધવાનું પુનર્લગ્ન; પતિ મરી ગયા પછી ફરીથી સ્ત્રીએ લગ્ન કરવું તે. વેદમંત્ર ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે વેદયુગમાં વિધવા થયેલી સ્ત્રીને ફરીથી પરણવાની છૂટ હતી, એનું ભાષ્ય સાયણાચાર્યે આ પ્રમાણે કર્યુ છે: ” આ તારા ગતપ્રાણ પતિ પાસે રહેલી બહેન, તું ત્યાંથી ઊઠ અને જીવતા માનવસમૂહ આગળ આવ, તથા પુનર્વિવાહ કરવા ઇચ્છતા વરની તું પત્ની થા”. આમ વિધવાવિવાહ શ્રુતિસંમત ઠરે છે, તે ઉપરાંત સ્મૃતિસંમત પણ છે. વળી માધવાદિ ગ્રંથકારો તે વિષેનો આ એક શ્લોક મનુનો પણ છે તેમ નામે છે કે:- “પતિ ખોવાઈ જાય, મરી જાય, સંન્યાસી થાય, નપુસંક થાય કે પતિત થાય-આ પાંચ આપદામાં નારી બીજો પતિ કરી શકે.” વળી વ્યાઘ્રપાત નામે સ્મૃતિકાર લખે છે કે, પત્ની મરતાં જેમ પતિના તેમ પતિ મરતાં પત્નીના ફરીથી વિવાહ થાય. કવિ નાનાલાલે વિધવાવિવાહ સંબંધે યથાર્થ કહ્યું છે કે: દેહલગ્નની વિધવાને પુનર્લગ્ન જેવું પુણ્ય નથી અને સ્નેહલગ્નની વિધવાને પુનર્લગ્ન જેવું પાપ નથી. ગાંધીજી લખે છે કે: વૈધવ્ય પાળવું એ પુણ્યકર્મ છે. પણ વિધવાવિવાહ સર્વથા પાપકર્મ તો નથી જ. જ્ઞાતિઓ જે વર્ણાશ્રમધર્મને શોભાવવા માગતી હોય, તેનો લોપ થવા દેવા ન ઇચ્છતી હોય, તો તેમાં આવી ગયેલી અનેક પ્રકારની કુવ્યવસ્થાઓને દૂર કરવી પડશે અને તેમાં ઉત્પન્ન થતા દરેક પ્રશ્નનો ધાર્મિક દૃષ્ટિથી ફડચો કરવો જોઈશે. એટલે હું વિધવાઓને કહું કે તમે તમારા વૈધવ્યને પવિત્ર ગણી શોભાવજો, તેવા દાખલા હિંદુ સંસારમાં અનેક પડ્યા છે. જ્ઞાતિઓને કહું કે જો બાળવિધવાઓ પુનર્લગ્ન ન કરવા ઇચ્છે તો તેમને તરછોડશો નહિ, તેમને જ્ઞાતિ બહાર ન મૂકશો.