દિશાઓરૂપી વસ્ત્રવાળું; નગ્ન (2) એ નામના એક જૈન સંપ્રદાયનું (3) પુંo દિગમ્બર સંપ્રદાયનો માણસ

અંધકાર.

( જૈન ) એ નામે એક પંથ અથવા સંપ્રદાય. તેની ઉત્પત્તિ વિષે એમ કહેવાય છે કે, બુટક નામે સાધુને તેના આચાર્યે એક કીમતી વસ્ત્ર આધ્યું હતું. બુટકે મમતાને લીધે તે વસ્ત્ર બાંધીને સાચવી રાખ્યું અને પલેવણ પણ વિસાર્યું. ગુરુએ તેનો આ મોહ ટાળવા માટે તે વસ્ત્ર ફાડીને તેની મુહપત્તી કરીને સાધુઓને વહેંચી દીધી. આથી બુટકને ક્રોધ ચડ્યો અને જૈન ધર્મ પ્રતિ દ્વેષ કરવા લાગ્યો. તે સઘળાં વસ્ત્રો દૂર કરી વિચરવા લાગ્યો. તેનો પંથ દિગંબર પંથ કહેવાયો. બીજો મત એવો છે કે, છેલ્લા દશપૂર્વી વજ્ર સ્વામીના શિષ્ય વજ્રસેનના સમયમાં ઈ. સ. પૂર્વે ૭૯ કે ૮૨માં એટલે કે મહાવીર સ્વામી પછી લગભગ ૬૦૯ વર્ષે ઉત્તરના સંઘ અને દક્ષિણના સંઘ એ બે સંઘો શ્વેતાંબર અને દિગંબર નામથી હમેશને માટે છૂટા પડી ગયા. તે બે પંથો વચ્ચે ઉત્તરના સંધે ભદ્રબાહુ સ્વામીની ગેરહાજરીમાં ભેગા કરેલા આગમગ્રંથોની બાબતમાં મુખ્ય મતભેદ પડ્યો. દક્ષિણના સંઘે એ ગ્રંથોને પ્રમાણભૂત માનવાની ના પાડી અને જાહેર કર્યું કે મૂળ ગ્રંથો તો સમૂળ નષ્ટ થઈ ગયા છે. આ ઉપરાંત મહાવીર સ્વામીના જીવનની કેટલીક હકીકત વિષે પણ મતભેદ છે. જેમકે, મહાવીર સ્વામીનો ગર્ભ બ્રાહ્મણીના પેટમાંથી ત્રિશલાના પેટમાં લાવવામાં નહોતા આવ્યો વગેરે. તેમના મતભેદના મુખ્ય મુદ્દા પાંચ કહેવાય છેઃ (૧) તીર્થંકરની પ્રતિમા નગ્નાવસ્થામાં, આભૂષણ વિનાની તથા નીચે ઢાળેલી આંખોવાળી જોઈએ. (૨) સ્ત્રીઓ મોક્ષ પામી ન શકે. (૩) મહાવીરે લગ્ન નહોતું કર્યું. (૪) કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થળા પછી કેવળજ્ઞાની સ્થૂલ આહાર ન કરે. (૫) સાધુઓ વસ્ત્ર ન પહેરે. દિગંબર જૈનોની વસ્તી ગુજરાતમાં બહુ થોડી છે. તળ ગુજરાતમાં એટલે અમદાવાદથી ઉત્તરના ભાગમાં તો અત્યારે પણ તેમની વસ્તી નથી. સિદ્ધરાજ જયસિંહના દરબારમાં શ્વેતાંબર દિગંબર વચ્ચે વાદ થયો હતો. એ વાદની શરત પ્રમાણે દિગંબરો ગુજરાતની હદ બહાર થયા હતા. ગુજરાતની દક્ષિણમાં એટલે લાટ દેશમાં કોઈ કોઈ ઠેકાણે તેમની વસ્તી છે, પણ તે પ્રમાણમાં બહુ જૂજ છે. આદિપુરાણ વગેરે ગ્રંથો જોતાં એમ કહી શકાય કે શ્વેતાંબરો કરતાં દિગંબરોએ વધારે મોટા ગ્રંથો રચ્યા છે.

છ માંહેનો એક નાસ્તિક મત. એ મતમાં દેહથી આત્મા ભિન્ન માને છે, પરંતુ જેટલું દેહનું પરિણામ તેટલું આત્માનું પરિણામ માને છે.

નાગો સાધુ; ક્ષપણક; નગ્નાવસ્થામાં રહેનાર જૈન યતિ.

પાર્શ્વનાથ.

મહાદેવ; શંકર; શિવ.

દિગંબર સંપ્રદાયનું માણસ.

અકિંચન; ગરીબ.

એ નામના જૈન સંપ્રદાયનું.

ઘરબાર વગરનું.

જાડું; માતેલું.

નગ્ન; નાગું; વસ્ત્ર પહેર્યા વિનાનું.