એક આવકારદાયક યોજના

અભ્યાસ દરમિયાન તમારા મનમાં જાત જાતના અને ભાતભાતના પ્રશ્ર્નો થતા હશે. મારો અભ્યાસક્રમ, મારી ડિગ્રી બરાબર તો છે ને ! મને કેવું કામ મળશે? મને ગમશે કે નહીં? મને મઝા આવશે કે નહીં? જેવા પ્રશ્ર્નો ઉદ્ભવતા હશે અને સ્વાભાવિક છે.

આપણે ત્યાં કૉલેજ-યુનિ.નો અભ્યાસ અને વ્યવસાય વચ્ચે બરાબર અનુસંધાન સધાયું નથી – વિદ્યાર્થી, માતા-પિતા, કેળવણીકારો… બધા અંધારામાં ગોળીબાર કરતાં રહે છે. રુચિ, આવડત, કુશળતા પ્રમાણેનો અભ્યાસ ન હોય તેવા લાખો વિદ્યાર્થીઓ અનિશ્ર્ચિતતા, અસંતોષમાં ભટકતા રહે છે.

ઘણા યુવાનો એવા છે જેમને માટે વ્યાવસાયિક શિક્ષણ, કૌશલ્યનું શિક્ષણ વધુ ઉપયોગી અને સંતોષકારક બની શકે. કલા-કૌશલ્ય (Skills)માં પ્રવીણ એવા વિદ્યાર્થીને આર્ટ્સ – કોમર્સ – સાયન્સમાં ધકેલી દેવાથી તે પ્રતિભાનો બગાડ થાય છે, એટલુ જ નહીં Skillsનું એક બહુ મોટુ ક્ષેત્ર ઉપેક્ષિત રહે છે.

આટલી મોટી માનવસંપદા યુવાશક્તિ હોવા છતાં, ફક્ત આયોજનના અભાવે અપૂર્ણતા અને નિરાશાનો સામનો કરવો પડે છે. ઉચ્ચ શિક્ષણમાં ગાડરિયા પ્રવાહ થકી ટોળાંઓ પેદા કરવા (Massifying)થી વિકૃતિઓ પેદા થાય છે. કોરિયામાં ૫૦ ટકા ટેક્સી ડ્રાઇવર અને ભારતમાં ૪૫ ટકા સિક્યુરિટી ગાર્ડ્સ ડિગ્રીધારીઓ છે.

મિત્રો, તમારી Skillsને પૂરતી તક મળતી રહે તે માટે વાસ્તવમાં ૧૯૪૭થી પ્રયત્નો થવા જોઈતા હતા. કૌશલ્યવિહીન અને બેકાર વ્યક્તિને સ્વતંત્ર ભારતીય કહી ના શકાય. તે સ્વતંત્ર ભારતમાં રહેતી હોવા છતાં ગુલામની અવસ્થામાં જ છે એમ કહેવું જોઈએ. સબસિડી જે પરિવર્તન ન લાવી શકે તે પરિવર્તન  Skills અસંખ્ય રીતે લાવી શકે છે.

તાજેતરમાં શરૂ થયેલ Skills India કાર્યક્રમો ભૂતકાળની ભૂલોને દૂર કરીને એક નવા પ્રકરણની શરૂઆત કરે છે. કારીગરી કૌશલ્ય ધરાવતા યુવાનો માટે, દેશના અર્થતંત્ર માટે તે આશાનું કિરણ લઈને આવે છે.

Skills educationની બાબતમાં ભારતમાં ત્રણ તબક્કાઓ જોઈ શકાય છે.

પહેલો તબક્કો : સ્વતંત્રતા (૧૯૪૭)થી માંડીને UPA સરકાર સુધી જેમાં દૃષ્ટિ, સંસ્થાકીય માળખું અને અમલ ત્રણેનો અભાવ હતો.

બીજો તબક્કો : સરકારે શરૂ કર્યો. તેમાં દૃષ્ટિ તો હતી પણ સંસ્થાકીય માળખું અને અમલીકરણનો અભાવ હતો. લશ્કર ક્યાં લડે છે તે જ ખબર નહોતી.

ત્રીજો તબક્કો : તાજેતરમાં જાહેર થયેલ Skill India એ ત્રીજો તબક્કો છે.

ત્રીજા તબક્કામાં પહેલા બે તબક્કાઓની ત્રુટિઓ દૂર થવાની પૂરેપૂરી સંભાવના છે. તેનાં બે કારણો છે.

(૧) તે બહુઆયામી મુદ્દાઓનો કાર્યક્રમ છે (Multi-point agenda).. તેમાં એક સાથે આનુષંગિક અનેક બાબતોની ચિંતા કરવામાં આવી છે જેથી સફળતાની સંભાવના વધી જાય છે.

(૨) સાતત્ય અને પરિવર્તન વચ્ચે હવે પછી સંતુલન સાચવી શકાશે. ભૂતકાળની બાબતોનાં સારાં તત્ત્વોને સાચવીને નવી નવી પરિસ્થિતિને પહોંચી વળવા તે સક્ષમ બનશે.

પહેલાંના National Skill Development Corporation (NSDC) A“¡ National Skill Developmentને જાળવીને હવે નવી યોજનાઓ કામ કરશે.

Skill India કાર્યક્રમમાં હજુ ફેરફારો અને સુધારાઓને અવકાશ છે. નાની નાની રીસર્ચ યુનિવર્સિટી અને મોટી વોકેશનલ યુનિ.નું નિર્માણ કરવાની જરૂર છે. ડિગ્રી કોર્સના ટોળાંઓને વ્યાવસાયિક શિક્ષણ તરફ વાળવાની જરૂર છે. સાથે સાથે Right to Education Act અને Right to learningમાં પણ સુધારા કરવાની જરૂર છે. પરંતુ મિત્રો, Skill India એ ભારત સરકારનું સાચી દિશાનું સાચું પગલું છે. જેમ આતંકવાદ અને ભ્રષ્ટાચાર સામે યુદ્ધ કરવાની વ્યૂહરચના (strategy) કરવી પડે તે જ રીતે બેકારી અને ગરીબી સામેના યુદ્ધમાં પણ લાંબા ગાળાનું આયોજન જરૂરી છે. ભારતના યુવાનોના લાખો કરોડો હાથના કૌશલ્યને પૂરેપૂરી તક મળ્યા વગર આ યુદ્ધ જીતવાની કલ્પના મિથ્યા છે.

હાથને કામ ન મળે તેવા મનોવૈજ્ઞાનિક આયામો પણ ઘણા છે. Skill India દ્વારા તેની સાથે જોડાયેલા મનોવૈજ્ઞાનિક, સામાજિક, સાંસ્કૃતિક આયામોની પણ ચિંતા થશે. યુવાન મિત્રો, આપણા સૌ માટે ઉજ્જ્વળ ભવિષ્ય રાહ જોઈ રહ્યું છે. આ સંદર્ભમાં ડૉ. અબ્દુલ કલામના શબ્દો ખૂબ સૂચક છે : ‘ઉચ્ચ શિક્ષણ વ્યવસ્થામાં આપણે ત્યાં નોંધપાત્ર ફેરફારો થયા છે. દરવર્ષે આપણે ૩૦ લાખથી પણ વધુ સ્નાતકો ઉત્તીર્ણ થતા જોઈએ છીએ. તેમ છતાં રોજગારીની વ્યવસ્થા યુનિવર્સિટીમાંથી બહાર પડનારા સ્નાતકોને સમાવી લેવા જેટલી સક્ષમ બની નથી. પરિણામે શિક્ષિત બેકારોની સંખ્યામાં વૃદ્ધિ થતી જાય છે. બીજું કારણ એ પણ છે કે વર્તમાન અર્થવ્યવસ્થામાં જે કૌશલ્યની જરૂર છે તે અને યુનિ.માં મળતા શિક્ષણ વચ્ચે કોઈ મેળ ખાતો નથી. આ પરિસ્થિતિ આર્થિક માળખામાં અસ્થિરતા લાવે છે. રોજગારીની તકો જન્માવે તેવા શિક્ષણની આપણને જરૂર છે. શિક્ષણ આકર્ષક બને અને સાથે સાથે રોજગારીનું સર્જન કરનારું હોય તે માટે આપણે બહુઆયામી વ્યૂહરચના ગોઠવવી જોઈએ. તે કેવી રીતે કરીશું?

શિક્ષણ વ્યવસ્થા ઔદ્યોગિક સાહસિકતા (entrepreneurship)ના મહત્ત્વ પર ભાર આપનારી હોવી જોઈએ. કૉલેજકાળથી જ તે વ્યક્તિગત રીતે કે સંયુક્ત રીતે નાના નાના ઉદ્યોગો અને તે માટેનું સાહસ કરે તેવા પ્રયત્નો થવા જોઈએ. પરિણામે તેમનામાં સર્જનાત્મકતા, સ્વાતંત્ર્ય અને મૂડી પેદા કરવાની આવડત આવે. કૌશલ્ય (Skills)માં વૈવિધ્ય અને કામમાં ખંત સારા સાહસિક માટેની બે જરૂરિયાતો છે. બધા વિદ્યાર્થીઓને આ પ્રાપ્ત થવું જોઈએ.’

આ સંદર્ભમાં ભારત સરકારની Skill India યોજના આવકારદાયક છે. દેર આયે દુરસ્ત આયેનો ભાવ વ્યક્ત કરવા માટે સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે ક્યાંક કોઈ બીજા સંદર્ભમાં કહેલા શબ્દો આપણી ચર્ચાના સંદર્ભમાં બિલકુલ બંધબેસતા છે કે : ‘વૃક્ષો રોપવાનો એક યોગ્ય સમય ત્રીસ વર્ષ પહેલાં હતો અને બીજો યોગ્ય સમય આજે છે.’